Hyperventilatie deskundige
Mijn naam is Chris Lenaerts (1953), fysiotherapeut en moeder van drie kinderen, waarvan twee eveneens de fysiotherapie beoefenen. Sinds 1975 run ik een privépraktijk in Antwerpen (België) met enkele collega’s. Door de jaren heen heb ik mij op meerdere specialismen toegelegd, om me uiteindelijk te concentreren op: hyperventilatie (HV) en relaxatie therapie.
Sinds 2009 ben ik als gastdocent verbonden aan de opleiding revalidatiewetenschappen en kinesitherapie van de Universiteit Gent en sinds vorig jaar eveneens aan de KU Leuven. Aan beide instituten doceer ik het vak ‘Hyperventilatie’.
“Mensen op weg helpen, hen perspectief bieden en opnieuw zien stralen” daar doe ik het voor!
Boek ‘Hyperventilatie ontkracht’
De voorbije tien jaar heb ik meerdere boeken geschreven over hyperventilatie. Het recentste boek: ‘Hyperventilatie ontkracht’ is een update van boek I : ‘Hyperventilatie ontmaskerd’ (2005- 11de druk) en verschijnt half maart 2017, zowel in België als in Nederland.
Je kan je nu terecht afvragen: ‘waarom schrijft iemand boeken over hyperventilatie?’ Wel, ik heb daar verschillende redenen voor:
- Eerst en vooral is HV nog steeds een vrij ongekend ziektebeeld. Zowel bij de dokters, de kinesitherapeuten, de psychologen, het verplegend personeel, als bij de patiënt zelf, hangt er nog altijd een zekere waas, een sluier of noem het een masker, waarachter het ware ziektebeeld verborgen zit.
- We mogen ook niet vergeten dat HV of het angst- en spanningssyndroom, een psychosomatisch ziektebeeld is, het treft de mens in zijn totaliteit. De patiënt ervaart verschillende lichamelijke ongemakken, waarvan de veronderstelde oorzaak een psychisch karakter heeft en soms is die grens moeilijk te trekken: het is not-evidence-based, niet wetenschappelijk te bewijzen, waardoor de psychosomatiek in de medische wereld vaak onterecht een negatieve bijklank krijgt.
- Door die ongekendheid en die onwetendheid worden de meeste hyperventilanten veel te laat of soms helemaal niet doorverwezen. Hierdoor worstelen velen van hen vaak jarenlang met twijfels en onbegrip zowel van hun familie, collega’s, alsook van hun therapeuten en van zichzelf. Ook allerlei vragen blijven vaak jarenlang en onbeantwoord in hun hoofd rondspoken, zoals: ‘Zit ik nu voor de rest van mijn leven gevangen in deze angstige situatie?’ – ‘Wie kan mij bevrijden?’ – ‘Waar blijft de oplossing?’ – ‘Zal ik nog ooit de kwaliteit van mijn leven terugvinden?’
Het aantal hyperventilanten is de laatste jaren progressief en onrustwekkend toegenomen. Het is een snel stijgende curve in onze eisende, sterk perfectionistisch gerichte maatschappij. We leven werkelijk in de ‘hyperventilation times’.
Laten we overgaan naar het beantwoorden van enkele belangrijke theoretische vragen over HV.
Wel, als ik die vraag stel, dan antwoorden de meeste mensen mij: ‘Oh, dat is iemand die lucht tekort komt – ze grijpen daarbij ook naar de keel. Waarover men spreekt is de acute aanval. De acute aanval is heel spectaculair en heel beangstigend. Hij ontaardt meestal in een ware paniek toestand (vandaar ook dat hij bij de omgeving en bij zichzelf in het geheugen achter blijft). De ademhaling is meestal erg uitgesproken en gaat vaak gepaard met bevingen, schokken, zweten en hartkloppingen.
Hetgeen veel meer voorkomt is de chronische hyperventilatie. De patiënt ademt hierbij eveneens gulzig, maar heel subtiel, zo subtiel dat hij het zelf meestal niet weet. Hij zal dit doen door bijvoorbeeld te snel te praten en tussen de zinnen in via de mond lucht te happen, te zuchten, te geeuwen, te snel te eten en zo meer.
Chronische HV klachten ziet men meestal niet. De patiënt ervaart voortdurend wat vage klachten vb. wat tintelingen in de handen/ voeten, een ijl gevoel, de krop in de keel, een wazig zicht, pijn in de borst (olifantenpoot), maag -darmproblematiek, op wolken lopen, hartkloppingen, spierpijn enz… het zijn allemaal van die onzichtbare klachten, maar die wel de levenskwaliteit van de hyperventilant sterk aantasten.
Daarnaast hebben we ook nog het gewone toevallige hyperventileren agv een ballon opblazen, het compensatoire hyperventileren, dat zich voordoet in de bergen, agv de ijle berglucht en de ademnood agv een plotse emotionele toestand: “De adem stokte me in de keel”, “Dat neep me de keel toe”.
Deze laatste vormen behoren tot de fysiologie en niet tot de pathologie.
Uiteindelijk is hyperventilatie, een te snel en te veel in- en uitademen, m.a.w. gulzig ademen. Er wordt constant te veel O2 opgenomen en teveel CO2 afgegeven. Het is nu vooral het te lage CO2 gehalte (hypocapnie) in het bloed, dat de patiënt parten speelt, want daardoor stijgt de zuurtegraad van het bloed. Het bloed wordt basisch of alkalisch en er ontstaat een respiratoire alkalose of hypocapnie. Dit brengt een hele reeks van chemische reacties op gang, waardoor het biochemisch evenwicht verstoord wordt en één van de gevolgen daarvan is het sluiten van de kleine bloedvaten. Dit zal in de hersenen bijvoorbeeld een ijl gevoel geven of vergeetachtigheid of concentratiestoornissen; in de spieren zal dit pijn in de borst (overbelasting van de hulpademhalingsspieren) geven of pijn in de nek – en schouderregio.
Het is voor hyperventilanten heel belangrijk om zich te realiseren dat al die klachten gewoon het gevolg zijn van een heel onschuldig én nuttig verdedigingsmechanisme van het lichaam. Ons lichaam is immers zelfregulerend en zal bij een bepaald tekort of mankement er alles aan doen om het evenwicht telkens terug te herstellen. Zo is bij HV het sluiten van de bloedvaatjes een prachtig beschermingssysteem om te voorkomen dat het CO2 gehalte nog verder daalt en dat er teveel zuurstof binnenkomt. Als je die zinvolle reactie begrijpt zal je automatisch stoppen met het kleven van verkeerde etiketten en het voeden van angstige gedachten zoals: ‘ Ik zal toch geen hersentumor hebben, of multiple sclerose, of een nakend hartinfarct.’
Overademen komt altijd van een verhoogde spanning. En dan is de vraag: ‘Vanwaar komt die verhoogde spanning?’ Deze spanning kan het gevolg zijn van meerdere kleine stressoren die elkaar opvolgen in een te korte tijdsbestek (zowel positieve, als negatieve) of van trauma’s uit de jeugdjaren, zorgen met de kinderen of relationele, seksuele, financiële problemen en zo meer…
Al die stressoren kunnen we herleiden naar 1woordje en dat is het woordje “ANGST”. Een hyperventilant is een angstig iemand, een hyperventilant is altijd de gevangene van… van wie, van wat? Meestal iets waartegenover hij machteloos staat of denkt te staan. Het zal dan ook heel belangrijk zijn om te werken aan de stressoren. Het is het vuurtje dat stookt, dat de klachtenpot doet pruttelen. Als we hier en daar serieuze happen uit de stressoren kunnen nemen, dan nemen we die ook weg uit de angst, de verhoogde spanning, het overademen en uiteraard ook uit de klachten. Het een heeft automatisch een gevolg op het andere. De aanpak van de stressoren staat uitvoerig beschreven in ‘Hyperventilatie ontkracht’, met een belangrijke aandacht voor het verhogen van het zelfbeeld.
In principe, kan iedereen HV krijgen, je moet maar lang genoeg onder verhoogde druk staan, of die nu van buitenaf komt of van jezelf, dat maakt niet zoveel uit, als de stresspijl maar voldoende hoog hangt kan iedereen HV klachten ontwikkelen. Maar een groep die wel uit het oog springt, zijn onze perfectionisten. Perfectionistisch ingestelde mensen zijn meestal heel ambitieuze mensen, mensen met een grote verantwoordelijkheidszin, vaak workaholics, mensen met veel deugden, gaven, capaciteiten,… maar ze hebben ook een grensprobleem.
Ook opvallend en belangrijk om te vermelden is de hogere gevoeligheid (vaak HSP) van praktisch alle hyperventilanten. De ideale cocktail om te hyperventileren mag ik gerust als volgt beschrijven:
Vrouw – Hulpverlener (= gever) – Hogere gevoeligheid – Onzeker zelfbeeld – Perfectionisme.